Pametnije daljinsko grijanje – Banovići uče iz švedskog iskustva

Radionica je održana 12. novembra 2025. godine u Banovićima, u okviru projekta BiH SuTra. Učesnici su istraživali praktične načine planiranja i implementacije modernih i održivih sistema daljinskog grijanja u svojim zajednicama, s posebnim fokusom na švedska iskustva i pristupe. Događaj je okupio predstavnike bh. lokalnih zajednica u kojim se provodi BiH SuTra projekat – Općina Banovići, Općina Breza, Opština Gacko, Grad Gradiška, Općina Kakanj, Opština Ugljevik i Grad Živinice Opština -  s ciljem da zajedno istraže kako Bosna i Hercegovina može planirati i provoditi održivija rješenja za daljinsko grijanje, kako na nacionalnom, tako i na lokalnim nivoima.

Toplota koja ne zagađuje – švedski model energetske efikasnosti

U Švedskoj je sistem daljinskog grijanja počeo da se razvija početkom 1950-ih godina kao odgovor na rastuću potrebu za centralizovanim grijanjem u urbanim sredinama. Tokom 1960-ih i 1970-ih, industrijska postrojenja i CHP centri (Combined Heat and Power – kogeneracijska postrojenja) omogućili su brzu ekspanziju mreža, posebno u stambenim naseljima.

CHP centri su postrojenja koja istovremeno proizvode toplotnu i električnu energiju iz istog izvora goriva, čime se postiže znatno veća energetska efikasnost. Umjesto da se toplota koja nastaje u procesu proizvodnje električne energije rasipa, ona se koristi za grijanje zgrada putem mreža daljinskog grijanja.

Danas je Švedska globalni lider u oblasti daljinskog grijanja i dekarbonizacije, sa visokim udjelom obnovljivih izvora energije i korištene toplote iz industrijskih postrojenja i drugih energetskih sistema.

Dekarbonizacija znači smanjenje ili ukidanje upotrebe fosilnih goriva, uz zamjenu uglja, nafte, treseta i prirodnog gasa obnovljivim i recikliranim izvorima poput biogoriva, otpadne toplote, viška toplote iz industrije, biogasa i toplotnih pumpi. „Cilj je stvoriti sistem koji je efikasan, čist i održiv, a istovremeno pouzdan za sve korisnike. Prednosti dekarbonizacije uključuju smanjenje emisija gasova sa efektom staklene bašte, povećanje energetske sigurnosti kroz smanjenu zavisnost od uvoza fosilnih goriva, stabilnije cijene energije, te prednosti povezane sa cirkularnom ekonomijom“, istaknuo je tokom radionice Ariana Tanha, stručnjak za daljinsko grijanje iz Švedske.

Od otpora i „Ne u mom dvorištu“ do pretvaranja otpada u energiju

Otpad se u Švedskoj koristi kao vrijedan izvor energije kroz postrojenja za pretvaranje otpada u energiju (Waste-to-Energy, WtE), gdje se otpad, koji se ne može reciklirati, energetski valorizuje radi proizvodnje toplote i električne energije. Ariana Tanha naglašava: „Važno je da javnost razumije da se samo otpad koji se ne može reciklirati koristi za energiju, dok sav ostali otpad ide na reciklažu. Transparentnost je ključ povjerenja“.

Moderni WtE sistemi su visoko efikasni i čisti, s naprednim kontrolama emisija i mogućnošću reciklaže metala iz pepela. „Naša iskustva pokazuju da kada ljudi vide konkretne koristi – toplinu u svojim domovima i smanjenje emisija – protivljenje nestaje“, dodaje Tanha.

Oko 25% švedske proizvodnje daljinskog grijanja dolazi iz sagorijevanja otpada. Švedska također uvozi otpad iz drugih zemalja kako bi osigurala stabilan izvor goriva. Moderni sistemi uključuju tehnologije poput CCS (Carbon Capture and Storage) i CCU (Carbon Capture and Utilization) za smanjenje emisija CO₂, čineći korištenje otpada ekološki održivijim.

Uz odgovarajuću podršku, daljinsko grijanje može biti pokretač održive tranzicije u BiH

Dodatnu vrijednost održanoj radionici u Banovićina dao je lokalni ekspert za sisteme daljinskog grijanja, Nihad Harbaš iz kompanije nLogic Advisory, koji je učesnicima govorio o ulozi sistema daljinskog grijanja u tranzicijskim planovima, stanju Bosne i Hercegovine i zemalja regiona po pitanju integracije obnovljivih izvora energije u sisteme daljinskog grijanja,  kao i o opcijama dekarbonizacije i finansiranja projekata modernizacije ovih sistema.

Daljinsko grijanje je prepoznato u bh. nacionalnim strategijama kao ključna karika za dekarbonizaciju sektora grijanja u BiH. “Međutim, s obzirom na prosječnu starost kotlovskih postrojenja od 29 godina i distribucijskih mreža od 21 godinu, jasno je da su ovi sistemi suočeni s ozbiljnim izazovima održavanja i efikasnosti, te je prema Okvirnoj energetskoj strategiji BiH do 2035. godine istaknuta potreba za njihovom modernizacijom, proširenjem mreža te izradom studija izvodljivosti optimalnih modela razvoja, sa posebnim akcentom na uspostavljanje adekvatnog zakonodavnog i regulatornog okvira koji će sistemski urediti ovaj sektor i omogućiti njegov održiv razvoj”, kazao je Nihad Harbaš.

Harbaš je tokom radionice naglasio i to da modernizacija postojećih sistema i prelazak na obnovljive izvore (poput biomase, solarne energije i toplotnih pumpi) imaju ogroman potencijal da doprinesu smanjenju emisija i povećanju energijske efikasnosti, ali i energetske sigurnosti. “Zahvaljujući konverzijama toplana na biomasu, oko 20% ukupne toplotne energije u sistemima daljinskog grijanja u BiH dolazi iz obnovljivih izvora, što je izuzetna osnova za dalje unapređenje. Ovi procesi otvaraju mogućnosti za investiranje, razvoj lokalnog tržišta energije i angažman domaćih resursa, uz istovremeno ispunjavanje klimatskih i energetskih ciljeva BiH”, zaključio je Harbaš.

Kroz radionicu su predstavljeni i finansijski modeli i neophodni koraci za uspješnu realizaciju projekata modernizacije i nadogradnje sistema daljinskog grijanja, s posebnim naglaskom na podršku koja stoji na raspolaganju lokalnim zajednicama.